^{Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu.}

Bursztynowy krzyżyk z Truso

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 15)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.

W tym odcinku o fragmencie bursztynowego krzyżyka, który został odkryty w części portowej osady Truso.

W trakcie wykopalisk archeologicznych prowadzonych w 2003 roku, w części portowej Truso, odkryto fragment bursztynowego krzyżyka. Jak widać na wykonanej rekonstrukcji jest to fragment klasycznego krzyżyka łacińskiego, gdzie belka pozioma umieszczona jest w 2/3 wysokości belki pionowej. Zważywszy fakt, że krzyżyk ten został odkryty w warstwie datowanej na połowę IX wieku, można mówić o znalezisku wyjątkowym i ważnym – jest to bowiem najwcześniejsze znalezisko związane z chrześcijaństwem odkryte w granicach współczesnej Polski.

W Truso zdecydowanie dominowały wierzenia pogańskie – odkryto tam bardzo dużą liczbę amuletów związanych z panteonem bóstw i postaci znanych z mitologii skandynawskiej, m.in. liczne młoty Thora, zawieszki w kształcie Walkirii czy figurki Odyna. Znaleziska takie nie są niczym wyjątkowym w skandynawskich emporiach epoki wikińskiej. Podobne przedmioty odkryto m.in. w duńskich Hedeby i Ribe, norweskim Kaupang, czy szwedzkiej Birce. Nie znaleziono tam jednak tak wczesnych świadectw nowej wiary związanej z religią chrześcijańską. Dobrze udokumentowane znaleziska związane z chrześcijaństwem, pochodzą m.in. ze szwedzkiej Birki i podobnie, jak ostanie odkrycie z duńskiej miejscowości Aunslev (na zdj. poniżej), datowane są dopiero na pierwszą połowę X wieku.

Nie sposób więc nie zadać podstawowego pytania – co takiego szczególnego sprawiło, że chrześcijański krzyżyk pojawił się w Truso prawie sto lat wcześniej? Odpowiedzi należy szukać w historii trzech niezwykłych osób: benedyktyńskiego mnicha Ansgara (Oskara), cesarza Ludwika Pobożnego i króla duńskiego Haralda Klaka. Harald, jako

 Elbląg, Odkrycie z duńskiej miejscowości Aunslev pierwszy władca skandynawski, przyjął chrzest z rąk Ansgara prawdopodobnie w 826 roku. Było to efektem decyzji Ludwika Pobożnego, który pozytywnie odniósł się do prośby Haralda Klaka o wysłanie do Danii misji chrystianizacyjnej. Ansgar był też pierwszym misjonarzem, który działał na terenie Szwecji. Około 829 roku założył misję w Birce, gdzie wybudował nawet kościół. Jest zatem bardzo prawdopodobne, że bursztynowy krzyżyk trafił do Truso razem z osobą, która została ochrzczona albo w Danii, albo w szwedzkiej Birce w trakcie misji Ansgara. Samego Ansgara, papież Grzegorz IV mianował swoim legatem na kraje skandynawskie. „Apostoł północy”, jak go później nazwano, ewangelizował Europę Północną, w czym wspierał go cesarz.

Co ciekawe, w Truso znaleziono też srebrną monetę Ludwika Pobożnego – denar typu XPISTIANA RELIGIO. Denar ten, wybity między 822 a 840 rokiem, przerobiony został na zawieszkę. Miejsce zamontowania uszka na krawędzi monety nie jest przypadkowe. Wybrano je z pełną znajomością symboliki prezentowanej na obu stronach monety – krzyża równoramiennego i kaplicy z krzyżem między 4 kolumnami. Zawieszka ta pełniła zapewne funkcję współczesnego medalika i należy ją uznać za kolejny dowód na wczesne pojawienie się w Truso symboli chrześcijańskich.

Fragment krzyżyka, zawieszkę i inne przedmioty związane z wikińskimi wierzeniami i rytuałami można zobaczyć w muzeum na wystawie Truso – Legenda Bałtyku, cz. I – Panteon i amulety.

dr Marek Jagodziński, kustosz MAH w Elblągu