Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu
Dwutalar Jana Kazimierza
(Historia jednego przedmiotu cz. 30)
Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.
Ten niezwykły eksponat podarowany został do zbiorów muzeum w 2009 roku przez Lecha Kokocińskiego, znanego numizmatyka – kolekcjonera monet i banknotów oraz zbieracza i badacza fałszerstw numizmatycznych.
Interesująco i dosyć zagadkowo przedstawia się jego pochodzenie. Oryginał monety znajdował się pierwotnie w zbiorach elbląskiego kupca, rajcy, bibliofila i kolekcjonera monet Abrahama Grübnau (1740 – 1823). Kolekcja, której towarzyszył katalog z pięknymi rysunkami monet, po jego śmierci została sprzedana na licytacji w Berlinie w 1825 r. Część z niej zakupił kolekcjoner Ferdynand Neumann z Elbląga, część zaś została nabyta przez bankiera i kupca krakowskiego Jana Bochenka (1810 – 1871) – kolekcjonera monet gdańskich i elbląskich. Prawdopodobnie wówczas do zbiorów Bochenka trafił oryginał klipy elbląskiej z wygrawerowanymi w jednym z rogów literami A.G. [Abraham Grübnau] i rokiem 1.6.6.9. (znajdujący się obecnie w zbiorach Muzeum im. Emeryka Hutten – Czapskiego w Krakowie, a jego współczesna kopia na wystawie „Mennica elbląska” w naszym muzeum) a do Neumanna jej kopie. Przypuszcza się, że pozyskany przez muzeum egzemplarz pochodzi właśnie z kolekcji Neumanna. Przez jakiś czas uchodził zresztą za oryginał i jako taki publikowany był w katalogu Dr B. Koehne, „Zeitschrift für Münz-, Singel- und Wappenkunde” z 1844 r. Przez darczyńcę zakupiony został na aukcji Gdańskiego Gabinetu Numizmatycznego w lutym 1992 r.
Talary to srebrne monety, które pojawiły się w mennictwie europejskim jako odpowiednik złotego dukata w związku z odkryciem nowych bogatych złóż srebra. Pierwsze talary o wadze uncji 31,83 g, zwane srebrnymi guldenami, guldinerami lub unicjalisami, wybił w niewielkiej ilości w 1484 r. w Tyrolu arcyksiążę Zygmunt (1439 – 1496). W innych krajach europejskich talary wprowadzono do produkcji menniczej w ciągu XVI w. pod różnymi nazwami, np. dukatony, patagony, rijksdaaldery. W Polsce talary wybite zostały po raz pierwszy w 1533 r. za Zygmunta I Starego (1506 – 1548) w mennicy toruńskiej, następnie za jego następcy Zygmunta Augusta w mennicy gdańskiej w 1567 r. Nie miały one charakteru monet obiegowych, lecz darów monarszych dla ważnych osobistości. Regularne emisje talarów medalowych o wartości 30 groszy wprowadził dopiero Stefan Batory (1576 – 1586) w 1587 r. W mennicy elbląskiej również bito srebrne talary – czasami ich wielokrotności lub ułamki – w okresie okupacji szwedzkiej oraz za panowania królów polskich Władysława IV, Jana Kazimierza i Michała Korybuta. Elbląskie emisje talarów, dwutalarów i półtalarów z 1651 r. z czasów panowania Jana Kazimierza przedstawiały na awersie różne popiersia królewskie, na rewersie zaś herb miasta z trzymaczem w postaci anioła.
Należy wspomnieć, że mianem klipy, w formie której występuje omawiany obiekt, określa się w numizmatyce monety czworo – lub wielokątne, bite na większych kawałkach blachy. Początkowo wytwarzano je w wyjątkowo trudnych warunkach technicznych, uniemożliwiających uzyskanie okrągłych krążków menniczych. Pojawiły się już w starożytności, w Europie były emitowane liczniej jako monety obiegowe od XV w., głównie w Skandynawii i Niemczech. W XVII w. stały się popularne jako pamiątkowe monety ze srebra. Mennica elbląska emitowała je w takiej roli za panowania władców szwedzkich Gustawa Adolfa i Karola X Gustawa oraz króla polskiego Jana Kazimierza.
Opisywany zabytek można obejrzeć na stałej ekspozycji muzealnej poświęconej działalności mennicy elbląskiej.
Małgorzata Gizińska, Kustosz Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu
