Zdjęcie: Para z saskiej porcelany (fot. MAH)
Para z saskiej porcelany
(Historia jednego przedmiotu cz. 77)
Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.
Dziś para figurek z saskiej porcelany.
Porcelana – synonim bogactwa i wytworności – przez wiele stuleci docierała do Europy drogą morską z Chin i Japonii. Już w średniowieczu Europejczycy podejmowali próby zmierzające do odkrycia sposobu jej produkcji, lecz dopiero na początku XVIII wieku w Saksonii pojawiły się warunki sprzyjające porcelanowym przedsięwzięciom.
Inicjatorem tych działań był elektor saski i król Polski, August II Mocny. Interesowała go nie tylko sztuka, której był wielkim miłośnikiem, ale również chemia, a w szczególności badania Ehrenfrieda Walthera von Tschirnhausa i alchemiczne eksperymenty Johanna Friedricha Bottgera. Von Tschirnhausen rozpoczął swoje poszukiwania ok. 1694 roku, topiąc różne trudno topliwe substancje, wymagające wyższej temperatury niż ta, którą powszechnie osiągano w tamtym czasie. Około 1704 roku zetknął się on z Bottgerem uwikłanym w tak ryzykowne przedsięwzięcie, jak wytop złota ze zwykłych metali czy poszukiwanie kamienia filozoficznego. To był moment rozpoczęcia współpracy przy poszukiwaniach odpowiedniej receptury.
Pierwszym osiągnięciem Bottgera były czerwone wyroby kamionkowe, które naśladowały wyroby z Yi-Hsing, jednak do wytwarzania porcelany niezbędna była zarówno biała glina (zachowująca swoją barwę przy wypalaniu), jak również topliwy kamień o właściwościach podobnych do petuntse. I tak, pięć lat później, po wielu próbach i niepowodzeniach, udało się uzyskać masę porcelanową, w skład której wchodziła glinka kaolinowa, kwarc i skaleń.
Pierwsze okazy niepolewanej porcelany wykonano najprawdopodobniej w 1708 roku (glina pochodziła ze złóż w Kolditz), a w 1710 roku, na mocy dekretu królewskiego, powstała pierwsza europejska wytwórnia porcelany w Miśni. Jej pełna nazwa brzmiała: Królewsko-Polska i Elektorsko-Saska Manufaktura Porcelany. Początkowo realizowano w niej wyłącznie królewskie zamówienia – powstawały wówczas monumentalne rzeźby i kopie porcelany orientalnej, przeznaczone do Pałacu Japońskiego w Dreźnie. Szybko jednak wykrystalizował się klasyczny repertuar dekoracji na naczyniach porcelanowych: krajobrazy, sceny portowe, motywy zwierzęce i kwiatowe, sceny dworskie, elementy orientalne, wzór cebulowy… Charakterystycznymi miśnieńskimi wyrobami były też figurki – postaci ludzkie, głownie dworzanie oraz zwierzęta.
Prezentowana para figurek trafiła do Muzeum w 1980. Figurka dziewczynki o wymiarach 13 x 7,5 x 8,5 cm umieszczona jest na krześle postawionym na owalnej, rokokowej podstawie. Ubrana jest według XVIII-wiecznej mody kobiecej – nosi bogato zdobioną suknię z gorsetem, zdobioną falbankami i koronkami. Do sukni doczepiono prawdopodobnie sakiewki bądź kieszenie, ukryte pierwotnie pod wierzchnią spódnicą. Na nogach ma pantofelki na obcasie z długim, wąskim noskiem. Wymyślną fryzurę z drobnymi loczkami po bokach mógł przykrywać marszczony kapturek (zwany we Francji bagnolet), widoczny z tyłu. Na szyi ma kolię z koronki. W prawej dłoni trzyma ciastko. Figurka chłopca o wymiarach 13 x 7,5 x 8,5 cm również umieszczona jest na fotelu stojącym na owalnej, rokokowej podstawie. Chłopiec ubrany jest w strój dworski: szustokor, czyli frak bez klap, z długimi rękawami zakończonymi mankietami. Do krótkich spodni nosi pończochy. Pod szustokorem ma kamizelkę zdobioną koronką, a pod szyją nosi fular. Jego fryzura urozmaicona jest lokami po bokach, a z tyłu włosy związano dużą kokardą. Pod pachą trzyma trójgraniasty kapelusz. Jego obuwie jest na płaskim obcasie, zdobione klamrą. Przy lewym boku ma przytwierdzoną szablę (nie zachowała się w całości). Prawą rękę trzyma na oparciu fotela, lewą podtrzymuje nogę. Pod fotelem leży kosz, z którego wysypują się kwiaty.
Obie figurki wykonano w wytwórni w Miśni, a czas ich powstania określa się na ok. 1770 rok. Trudno jednak określić wykonawcę owych figurek, choć za twórcę świetnie wymodelowanych figurek o tematyce mitologicznej i rodzajowej uważa się Johanna Joachima Kandlera, współpracującego z Michelem-Victorią Acierem. Znakiem na porcelanie jest symbol skrzyżowanych szabli, wprowadzony w 1720 roku, który jest jednym z najstarszych znaków firmowych na świecie.
Jeszcze do niedawna para porcelanowych figurek prezentowana była na wystawie „W kamienicy – wnętrze mieszczańskie z połowy XIX wieku”, znajdującej się w Budynku Gimnazjum. Obecnie obiekt czeka na remont, a figurki trafiły czasowo do magazynu, dlatego cieszymy się, że możemy je zaprezentować na gościnnych łamach portElu.
Joanna Fonferek, kustosz ds. ceramiki Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu
