^{Zdjęcie: Klocki do koronek (fot. MAH Elbląg)}

Klocki do koronek

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 112)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.

Dziś będzie o klockach do wytwarzania koronek.

Koronki były częstym elementem nowożytnych strojów, co potwierdzają liczne przedstawienia koronczarek przy pracy przez holenderskich mistrzów malarstwa, jak np. na obrazie Johannesa Vermeera Koronczarka (1669-1671). Nie dziwi zatem fakt, że w elbląskim materiale archeologicznym posiadamy nie tylko fragmenty koronek, ale również klocki służące do ich wytwarzania.

Klocki do koronek to rodzaj podłużnych, zazwyczaj drewnianych szpulek z nawiniętą na nich nicią. Wyrabiano nimi koronkę, zwaną właśnie klockową, która wymagała odpowiedniej techniki tworzenia, a mianowicie przeplatania w grupach po cztery, wielu nici nawiniętych na klocki. Pozwalało to uniknąć poplątania nici w trakcie pracy. W ten sposób powstawało tzw. płócienko, które tworzyło formy ornamentu i różnego rodzaje siateczki w tle oraz w wypełnieniach motywów. Podczas tworzenia koronka umieszczana była na specjalnej poduszce lub wałku z przygotowanym wcześniej wzorem.

Każdy klocek składa się ze szpulki i rączki; szpulka natomiast składa się z szyjki, którą od góry ogranicza główka, a od dołu kołnierz. Wyróżnia się dwa typy klocków: kontynentalne, mające uchwyty o kształcie bańkowatym, a częścią ich trzonka jest brzusiec oraz angielskie, które są smukłe, a ich rączka składa się z trzonka bez wyodrębnionego brzuśca. Mają od kilku do kilkunastu centymetrów długości i z reguły są toczone. Wykonywane były z różnych surowców, najczęściej drewna drzew owocowych, buczyny, a także drzew egzotycznych (palisander, bukszpan).

W Elblągu znaleziono cztery klocki – trzy zachowały się w całości, a jeden we fragmencie.

Pierwszy z nich, datowany na XVII-XVIII wiek, wykonany jest z jasnego drewna, a swoim kształtem przypomina klocki przedstawiane w literaturze jako charakterystyczne dla belgijskiego ośrodka koronkarskiego w Mechelen. Drugi z nich, określony ogólnie na nowożytny, jest wyrobem rogowym i przypuszczalnie jest również związany z terenami dzisiejszej Belgii. Kolejny, XVII-XVIII-wieczny klocek, został wykonany z drewna egzotycznego, prawdopodobnie palisandru, zwanego też drzewem różanym. Ten egzemplarz został znaleziony razem z jedwabną koronką.

Ostatni z nich posiada metalowy obciążnik (być może jest to ołów lub jego stop z cyną), a ciężar i długość szyjki tego klocka mogą wskazywać, że był on przeznaczony do pracy z grubszymi nićmi, np. z metalowym oplotem. Jest on datowany na koniec XV lub początek XVI wieku i jest zabytkiem bardzo ciekawym ze względu na konstrukcję i wczesne, jak na tego typu narzędzia, datowanie. Co więcej, wspomniany przedmiot mógł być prototypem klocków do wytwarzania koronek lub używano go do splatania sznurków.

Joanna Fonferek, kustosz ds. ceramiki Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu