^{Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu}

Kapalin – hełm z czasów krucjat

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 117)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.

Dziś będzie o średniowiecznym hełmie.

W zbiorach muzealnych znajduje się ciekawy egzemplarz kapalinu – popularnego średniowiecznego hełmu – który został przekazany przez Obywatelski Komitet Wykonawczy Roku Jubileuszowego w roku 1954. Jego konstrukcja jest jednakże zastanawiająco nieprzemyślana. Cios wymierzony z góry w jego właściciela ześlizgiwał się po dzwonie i z całą siłą uderzał w rondo. Otwory na fasunek wybite zostały w rondzie, a nie przy krawędzi dzwonu jak w większości egzemplarzy, brakuje także otworów do mocowania paska podbródkowego. Podejrzewamy więc, że może on być jedynie XIX-wieczną repliką hełmu wykonaną na potrzeby wystawy w przedwojennym muzeum. Jednak warto zauważyć, że kunszt wykonania hełmu z jednego kawałka blachy świadczy o wysokich zdolnościach kowala. Hełm jest starannie obrobiony i widać na nim ślady po młocie kowalskim, co jest cechą znalezisk archeologicznych takich hełmów.

Kapaliny były jednymi z najbardziej popularnych hełmów w okresie średniowiecza. Używane były chętnie przez piechurów, rycerstwo, przedstawicieli rodów królewskich, a nawet cesarzy. Miały kształt kapelusza i znane były już od starożytności. Etruskowie (zamieszkujący północną Italię) w VII wieku p.n.e. używali kapalinów wykonanych z brązu. Niektórzy badacze uważają, że na ich hełmach wzorowali się w średniowieczu np. Longobardowie.

Najstarsze średniowieczne kapaliny pojawiają się pod koniec XII wieku. Były podstawowym elementem uzbrojenia ochronnego milicji miejskich. W dawnych inwentarzach arsenałów miejskich spotyka się informacje o kolorowych malowaniach hełmów. Hełmy te miały być malowane w kolorach heraldycznych miasta.

Kapaliny posiadały lepszą wentylację, niż hełmy garnczkowe. W trakcie szóstej krucjaty, Jean Joinville, autor biografii Ludwika Świętego, miał użyczyć królowi swojego kapalinu, aby mógł zaczerpnąć świeżego powietrza. Hełm ten w czasie krucjat stał się symbolem dobrej jakości uzbrojenia, mimo dość niskiej ceny.

Większość kapalinów zachowanych w zbiorach europejskich pochodzi z XIX wiecznych zakupów aukcyjnych. Muzealne nakrycie głowy wyróżnia cebulasty kształt zakończony sterczyną. Taka forma hełmu stała się popularna w Europie w drugiej połowie XV wieku. Można zobaczyć go na muzealnej wystawie Elbląg Reconditus.

Paweł Wlizło, asystent ds. numizmatyki i historii dawnej MAH