Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu
Szeląg elbląski Augusta III Sasa
(Historia jednego przedmiotu cz. 145)
Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.
Dziś będzie o pieniądzach.
Mennica w Elblągu działała od czasów uzyskania praw miejskich przez miasto aż do śmierci przedostatniego króla Polski Augusta III Sasa w roku 1763. Stanisław August Poniatowski wprowadził reformę zarządzającą utworzenie jednej mennicy na terenie państwa Polskiego. Miasta Prus Królewskich musiały wówczas udowodnić oryginalnymi przywilejami swoje prawa mennicze. Próbowały przeciwstawiać się królowi, bowiem uważały, że skoro od 1457 roku biły monetę Polską, nie muszą udowadniać swoich przywilejów. Jednak wola królewska zwyciężyła i miasta Prus Królewskich (Elbląg, Gdańsk i Toruń) przyjęły nowo wprowadzoną monetę bitą w mennicy warszawskiej opartą o grzywnę kolońską, gdzie z 233,81 g srebra bito 10 talarów.
Wróćmy jednakże do czasów Augusta III Sasa, który wbrew Pacta Conventa, w 1749 roku wybił monetę koronną bez zgody sejmu. Podjął taką decyzję, ponieważ na rynku brakowało polskiej monety i panowała kompletna anarchia pieniężna.
Od czasów Jana III Sobieskiego w państwie nie funkcjonowały polskie mennice. Monety Augusta III bite były w mennicach saskich w Dreźnie (1749), Grunthal (1750-1751), Lipsku (1752-1762) oraz Gubinie (1751-1755). Pierwszymi monetami wybitymi na polecenie Augusta III Sasa były miedziane szelągi i grosze. Szelągi były monetami o najniższej wartości równej 1/3 grosza. Grosz powtarzał wzór szeląga i został wprowadzony w 1752 roku. Rok później zaczęła funkcjonować mennica miejska w Gdańsku, natomiast w roku 1760 – mennica w Elblągu.
W elbląskiej mennicy bito szelągi, szóstaki, trojaki, złotówki oraz złote dwudukaty. Na rynku pojawiły się więc zarówno monety koronne bite w mennicach saskich, jak i monety bite w mennicach miejskich, oraz monety fałszowane w mennicach pruskich Fryderyka II Wielkiego.
Przykładową monetą bitą w mieście jest pochodzący z elbląskiej mennicy szeląg wybity w 1763 roku. Na awersie monety znajduje się ukoronowany monogram królewski A3R, który rozdziela datę 1763.
Na rewersie monety, pod rozetką, został umieszczony napis SOLID CIVITAT ELBING w trzech wersach, pod nim znajduje się herb miasta, który rozdziela napis I C S. Był to inicjał Justusa Karola Schrödera – zarządcy elbląskiej mennicy w latach 1762-1763. Występuje też odmiana z inicjałem FLS – Fryderyka Ludwika Stübera, zarządcy mennicy w roku 1763. Oprócz różnic w inicjałach, mogą wystąpić również różnice w ilości kropek przy inicjale lub w miejsce liter inicjału umieszczane są rozetki. Po obu stronach monety widoczny jest ząbkowany krąg otaczający napisy.
Szelągi elbląskie Augusta III Sasa występują najczęściej w dostatecznym stanie zachowania z widoczną patyną i zazwyczaj nie sprawiają trudności w odczycie. Monety trafiły do kolekcji muzealnej jako przekaz Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Roku Jubileuszowego Miasta Elbląga. Zostały odnalezione podczas odgruzowywania piwnic przedwojennego muzeum, w spalonej kasie pancernej.
Opracowano na podstawie:
J. Dutkowski, A. Suchanek, Corpus nummorum civitatis Elbingensis, Gdańsk 2003
M. Gizińska, Dzieje mennicy elbląskiej, Rocznik Elbląski, T. XX, 2006 r.
Cz. Kamiński, J. Żukowski, Katalog monet polskich 1697-1763 (epoka saska), Warszawa 1980
Paweł Wlizło, asystent ds. numizmatyki i historii dawnej MAH
