^{Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu}

Ampułki pielgrzymie

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 70)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię. Dzisiaj o pielgrzymich śladach.

Ampułki pielgrzymie pojawiły się już w pierwszych wiekach n.e., zyskując największą popularność w okresie średniowiecza. Najwięcej tych niewielkich przedmiotów pochodzi z XV wieku, kiedy upowszechnił się zwyczaj pielgrzymowania. Służyły one do przechowywania „relikwii” przywożonych z miejsc kultu, takich jak święcona woda, święte oleje lub grudki ziemi.

Ampułka odnaleziona w latrynie na podwórku działki przy ul. Stary Rynek 40, wykonana została z cyny. Był to materiał, z którego najczęściej wykonywano takie przedmioty, choć wytwarzano także egzemplarze ceramiczne, cynowo-ołowiowe, a niekiedy srebrne (jak te zachowane w kościołach Monzo i Bobbio we Włoszech). Ampułki najczęściej miały kształt okrągłych lub owalnych, lekko spłaszczonych buteleczek, czasem prostokątnych lub w kształcie muszli. Zazwyczaj uzupełniano je o symetryczne uchwyty, umożliwiające zawieszenie ich na szyi lub przytroczenie do pasa. Niektóre z nich są bardzo proste, bez dekoracji, ale większość to małe dzieła sztuki, przedstawiające sceny biblijne, postacie świętych i męczenników, religijne inwokacje lub herby, dodatkowo bogato zdobione ornamentami geometrycznymi i roślinnymi.

Elbląski egzemplarz ma kształt bukłaka o wydatnym brzuścu, z cienką, niewysoką szyjką i zaopatrzony jest w dwa uszka. Powierzchnia ampułki zdobiona jest reliefowo z obu stron ukośną kratką. Jedną ze stron zdobi motyw stylizowanej, sześciolistnej rozety, wpisanej w okrąg i otoczonej pasem wklęsłych kwadracików. Na drugiej widnieje wizerunek twarzy Chrystusa w rodzaju veraikonu, otoczony ornamentem perełkowym. Ten sam ornament powtarza się na granicy brzuśca i szyjki w postaci poziomego pasa. Ampułka datowana jest na XIV wiek. Motyw wizerunku Chrystusa, pochodzącego od odbicia jego oblicza na chuście świętej Weroniki, pojawia się na znakach pielgrzymich przywożonych z Rzymu od XII wieku. Niestety trudno określić miejsce pochodzenia elbląskiego egzemplarza, być możne przywieziono go właśnie z pielgrzymki do Wiecznego Miasta. Podobne ampułki odnaleziono m.in. w Lubece, Brunszwiku i Lundzie.

Ampułki pielgrzymie, podobnie jak inne pielgrzymkowe akcesoria, odnajdywane są dość często na stanowiskach archeologicznych na terenie całej Europy. Ich powszechność ukazuje skalę zjawiska pielgrzymowania, tak charakterystycznego dla średniowiecznej Europy. Opisywaną ampułkę i inne akcesoria elbląskich pielgrzymów można zobaczyć w muzeum na wystawie Elbląg reconditus.

Urszula Sieńkowska, kustosz Muzeum Archeologiczno-Historycznego