^{Zdjęcie: Brakteaty (fot Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu)}

Brakteaty

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 83)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.

Dziś brakteaty.

Na przestrzeni wieków środki płatnicze lub służące do wymiany towarowej przybierały różne formy. Od zwierząt, zboża jako towarów wymiennych, poprzez pierwsze monety – spłaszczone kawałki kruszcu, banknoty aż do dzisiejszych kart płatniczych. W średniowieczu głównym środkiem płatniczym były denary i brakteaty.

Brakteaty to srebrne monety używane w Europie od XII wieku. Wyróżniała je charakterystyczna forma. Były tak cienkie, że ich wybijanie było możliwe tylko jednostronnie, dlatego rysunek na monecie z jednej strony był wklęsły, z drugiej wypukły.

Pierwsze brakteaty w Europie wybito na przełomie XI i XII wieku w mennicy biskupiej w Magdeburgu, za czasów arcybiskupa Hartwiga. Polskie brakteaty zaczęły być emitowane dość wcześnie, bo już za rządów Bolesława Krzywoustego od ok. 1133 roku. Na pierwszych polskich monetach tego typu widnieje przedstawienie stojącego św. Wojciecha w stroju pontyfikalnym z pastorałem w prawej ręce i księgą w lewej.

Sto lat później również w Elblągu zaczęto bić ten rodzaj monet. Funkcjonowała tutaj mennica krzyżacka (druga po Toruniu w państwie krzyżackim). Jej działalność rozpoczęła się prawdopodobnie w roku 1246, czyli w czasie, kiedy Elbląg otrzymał prawa miejskie. Początkowo monety bito na terenie zamku, później mennica działała na Targu Chlebowym (odcinek Starego Rynku między św. Ducha, a ul. Mostową).

Brakteaty bite w Elblągu, który leżał na terenie Prus, według niektórych źródeł miały przenosić symbolikę chrystianizacyjną. Spotykanymi wizerunkami na elbląskich monetach są: krzyż grecki, krzyż łaciński, tarcza zakonna, czy brama jako symbole wiary i zakonu krzyżackiego. Inni autorzy podają, że wzory monet we wszystkich mennicach były jednakowe, i ulegały zmianie po określonym czasie. Monety te były jednakże pieniądzem wyłącznie państwowo-krzyżackim, nie identyfikowanym z miastem.

Pieniądz miejski zaczęto wybijać w Elblągu dopiero po roku 1457, czyli w czasie wojny trzynastoletniej, w związku z przywilejem Kazimierza Jagiellończyka nadanemu stanom pruskim. Korzystając z nowego prawa miasto zaczęło bić w mennicy przy ul. Mostowej 5 brakteaty i szelągi królewskie. Szelągi oznaczone zostały znakami menniczymi – gwiazdka, krzyż równoramienny, krzyż w kółku lub dwa kółka oraz herbem miasta, brakteaty zaś tylko herbem miasta.

Produkcja brakteatów i szelągów trwała w Elblągu aż do końca panowania Kazimierza Jagiellończyka – do roku 1492, lub jeszcze na samym początku panowania Jana Olbrachta.

Brakteaty krzyżackie i królewskie wybijane były w srebrze. Ich średnica wynosiła około 12-14 mm, natomiast ważyły jedyne 0,19 grama!

Brakteaty Kazimierza Jagiellończyka można obecnie zobaczyć na wystawie Elbląg Reconditus w budynku Podzamcza.

Paweł Wlizło, asystent ds. numizmatyki i historii dawnej MAH