^{Zdjęcie: chlebek św. Agaty z południowej Francji, źródło: wikipedia.org}

Chleb św. Agaty cz. 2

^{Z cyklu „opowieści o chlebie” na rok Piekarczyka}

Kult na zachodzie

Najwcześniejsza wzmianka o błogosławieniu chleba w dzień św. Agaty pochodzi z 1466 roku. Słynny kaznodzieja Geiler von Kaysersberg (1445-1510) z Bazylei, jako pierwszy wspomniał o chlebie, jako o lekarstwie na ogień.

Według słownika zwyczajów niemieckich, święta Agata uchodziła również w niektórych regionach za patronkę piekarzy. Dlatego nierzadko (gdzieniegdzie do dziś) kapłan czy pastor sam przychodził do piekarni święcić pieczywo przeznaczone na obchody święta. W świątyniach tradycyjnie święcono bułki, które później wykorzystywano do licznych ochronnych celów. Pieczywo dawało się bydłu, szczególnie przy ocieleniu, rozkładano je w stajniach i oborach, wieszając na ścianach. Chleb miał ochraniać przed pożarem i szkodnikami. Wierzono, że chleb świętej Agaty nigdy nie pleśnieje, chyba, że ma umrzeć ktoś z rodziny. Przechowywanie pieczywa w domu chroniło jego mieszkańców przed głodem. Miał mieć też niesamowite właściwości – jeśli ktoś we wsi się utopił wrzucano chleb do wody. Miał zatrzymywać się i stać nieruchomo nad miejscem, gdzie leży topielec. Miał być też lekiem na samotność dla dzieci, które wyjeżdżają za granice. Traktowano go jako amulet w niebezpiecznych podróżach. Dawano też służbie jako “Einstandsbrot”, czyli chleb powitalny na rozpoczęcie pracy w danym gospodarstwie. Miał moc ochrony przed duchami i czarownicami, chorobami i najróżniejszymi dolegliwościami, szczególnie gorączką.

Z Europy zachodniej znamy kilka kształtów tego pieczywa. W Szwajcarii popularne są „pierścienie Agaty” (Agatha-Ringli). Są to okrągłe plecione krążki o średnicy 15 cm., bardzo często nacinane w nieregularnych kształtach na pamiątkę męczeństwa dziewczyny. Krążki wiesza się przy drzwiach bądź na ścianie na wstążce lub sznurku. Czasami zjada się je na śniadanie lub podaje bydłu. Piekarze mają ścisły zakaz robienia z nich bułki tartej – jeśli taki chleb zostanie należy go spalić.

Robi się też bułki nacięte w kształcie krzyża. Z terenów południowej Francji znane są bułeczki w kształcie piersi. W Szwajcarii spotkać można było pieczywo w kształcie krzyża. do dziś kultywuje się ten zwyczaj np. w piekarni Schwyter w Sankt Gallen.

• 

• 

• 

Etykiety św. Agaty

Wśród niemieckich zwyczajów znajduje się zwyczaj sprzedawania etykiet z łacińską modlitwą i wizerunkiem św. Agaty. Niekiedy takie etykiety dołączano do chleba bądź nawet zapiekano w bułce. Zwyczaj ten opiera się o pewną legendę. Otóż według Adama Fischera legenda mówi, że po śmierci Agaty anioł miał włożyć do jej trumny kartkę z napisem: „Mens sancta, honor im Deum voluntarius et redemptio — tzn.: „myśl święta, dobrowolna cześć Bogu i zbawienie“. W Katanii możemy znaleźć w wielu miejscach akronim MSSHDEPL (znaczący: „Mentem sanctam, spontaneam, honorem Deo et patriae liberationem”). Sentencja dodaje, że Agata obroniła swój kraj. Z czasem do wyżej wymienionych słów do etykiet dodano modlitwę o ochronę przed pożarem: „Ignis a laesura protege nos, o Agatha pia”. Etykiety takie umieszczano w nadprożach, na ścianach, bądź też noszono przy sobie, były one święcone przez kapłanów 5 lutego.

Takie etykiety można obejrzeć tutaj (https://de.wikipedia.org/wiki/Agathazettelt) 

• 

• 

• 

• 

NOPAQVIE

Przy okazji warto nadmienić, że na fasadzie katedry w Katanii widnieje jeszcze jeden akronim „NOPAQVIE” zamieszczony w 1736. Wiąże się z nim pewna legenda. W 1231 roku Fryderyk II wracając z kampanii niemieckiej do królestwa Sycylii stwierdził, że powstał tam bunt i chcąc go zdusić postanowił zniszczyć kilka nieposłusznych miast. Jednym z nich miała być Katania. Mieszkańcy dowiedzieli się o niebezpieczeństwie i postanowili zaprosić władcę na ostatnią mszę świętą. Okazało się, że we wszystkich dostępnych modlitewnikach pojawił się napis NOPAQVIE. Jeden z benedyktynów objaśnił co znaczą litery: „Noli offendere Patriam Agathae quia ultrix iniuriarum est”. Była to groźba, która mówiła o tym, że nie można obrażać kraju świętej Agaty, gdyż ona zemści się za każdą niesprawiedliwość. Władca odstąpił od zemsty i na pamiątkę tego wyryto ów napis.

Opracowano na podstawie:

Hoffmann- Krayer Eduard, Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens Bd 1, 1930

https://obc.opole.pl/dlibra/publication/13565/edition/12541/content

Informacja o inskrypcjach z Katanii: https://italiannotes.com/cathedral-of-catania/

Wioleta Rudzka