^{Zdjęcie: Podczas prac archeologicznych na Starym Mieście w Elblągu odnaleziono 57 patynek (fot. MAH)}

Hit modowy: patynki

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 69)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię. Dzisiaj o patynkach.

To charakterystyczne obuwie epoki średniowiecza przyjęło się w Europie w XIII wieku. Miało to związek z rozpowszechnieniem się mody na wydłużone na całą stopę sukienne nogawnice z doszytą skórzaną podeszwą. Drewniane patynki wdziewano bezpośrednio na stopę lub na ciżmy bądź trzewiki. Podwyższona podeszwa chroniła przed wilgocią i błotem. Wykonywano je najczęściej z jednego kawałka drewna; z gatunków miękkich, łatwych w obróbce. Rolę mocowania pełniły skórzane przyszwy. Najczęściej miały kształt trójkątnych skórek lub paska, przymocowanych do drewnianych koturn gwoździkami. Analizując stan zachowania odnalezionych patynek można zauważyć, że rozdzielanie się przyszew musiało być jednym z najczęstszych uszkodzeń, stąd ślady napraw i wzmocnień w postaci skórzanych pasków i dodatkowych gwoździ. Patynki zapinano przy pomocy sprzączek o ósemkowatym kształcie lub kołeczka, zabezpieczającego przed wysunięciem się przeciągniętego paska. Ich wytwarzaniem przed XV stuleciem trudnili się szewcy, później pojawili się wyspecjalizowani rzemieślnicy nazywani patenikami lub pantoflarzami.

Podczas prac archeologicznych na Starym Mieście w Elblągu odnaleziono łącznie 57 patynek. Rodzaje patynek dostosowywano do obowiązującej mody oraz potrzeb użytkowników. Wskazują na to występujące między nimi różnice m.in. w sposobie wyprofilowania spodów, ich wysokości czy wreszcie rodzaju i dekoracji skórzanych elementów. W niektórych patynkach śródstopie jest ledwo zaznaczone, w innych silnie zwężone. Wiele posiada wydłużony, spiczasty, lekko podniesiony nosek. Większość przyszew jest niezdobiona. Kilka jednak wyróżnia się wytłoczonym na powierzchni skóry ornamentem. Są to proste zdobienia w postaci krótkich, linearnych nacięć, układających się w pojedyncze, podwójne lub potrójne pasy i koła lub dekoracje bardziej skomplikowane, z geometryczno-roślinną ornamentyką.

Początkowo patynki służyły jako obuwie wyjściowe, które zdejmowano przed wejściem do mieszkań. Dopiero w XV wieku stały się nieodłącznym elementem stroju. Zaprzestano zdejmowania ich przed progiem domu i noszono swobodnie w pomieszczeniach. Ta zmiana obyczajowa możliwa jest do uchwycenia w źródłach ikonograficznych np.na miniaturze z 1448 roku, przedstawiającej wręczenie kodeksu Filipowi Dobremu na dworze burgundzkim, gdzie wszyscy uczestnicy wydarzenia mają na nogach patynki. Z kolei na obrazie Stół mądrości Hieronima Boscha, w scenie bójki, patynki leżą wśród porozrzucanych przedmiotów. Niewykluczone, że w czasie kłótni, mogły stać się niebezpiecznym „orężem”. Jednym z najstarszych zdań w języku polskim, w który użyte zostało słowo „patynka” jest fraza: Miły boże dáy żeć pátynką łba nátłuczono (Leksykon Łacińsko Polski 1654 rok).

Wybrane patynki można zobaczyć na wystawie Elbląg reconditus.

Urszula Sieńkowska, kustosz Muzeum Archeologiczno-Historycznego