^{Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu}

Kafel z pastuszkiem

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 123)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.

Dziś będzie o kaflu z pastuszkiem.

Muzealna kolekcja posiada kilkaset kafli, spośród których znaczna część to XVIII-wieczne kafle malowane, zdobione przede wszystkim scenami figuralnymi i rodzajowymi w różnych ujęciach i z różnymi atrybutami. Są one przykładami kafli z których budowano piece pomorskie, co zawdzięczać należy opanowaniu przez miejscowych garncarzy techniki fajansowej. Polegała ona pokrywaniu całych powierzchni lica kafli białym, cynowo ołowiowym szkliwem kryjącym. Za inspirację służyły modne wówczas fajanse holenderskie, które naśladowały w swojej dekoracji porcelanę chińską.

Na elbląskim kaflu widzimy pasterza, grającego na fujarce lub flecie. Motyw ten był bardzo popularny jako dekoracja na fajansie holenderskim w 2. połowie XVII wieku. Najczęściej pojawiał się na pracach Adriena Brouwera i Davida Teniersa II oraz na grafikach twórców, którzy kopiowali ich dzieła. Obaj malarze często przedstawiali scenki rodzajowe z życia holenderskich wieśniaków – byli to m.in. mężczyźni siedzący na odwróconych beczkach, baliach, przebywający w zamtuzach (domach publicznych) lub karczmach wiejskich, oddający się piciu alkoholu i paleniu fajki.

Kafel pochodzi ze zbiorów Stadtische Museum Elbing i został wydobyty z odgruzowanej piwnicy przy ul. Wigilijnej. Omawiana scena została umieszczona w kartuszu roślinno-geometrycznym. Dekorację wykonano barwnikiem kobaltowym, a kafel jest datowany na XVIII wiek. Być może motyw ten został częściowo zaczerpnięty z dekoracji znajdujących się na flizach, na których licznie pojawiały się sceny pasterskie. Na jednej z płytek z Utrechtu z ok. 1700 roku przedstawiony jest pasterz grający na flecie, oparty o kamień (razem z siedzącą towarzyszką). XVII-wieczne płytki holenderskie nawiązujące do antycznej tradycji idyllicznej, sielankowej były w tym czasie bardzo popularne za sprawą upowszechniania się arkadyjskich motywów w piśmiennictwie i sztuce. Na płytkach najczęściej występuje właśnie pasterz z pasterką, z których jedno trzyma kij, a także równie często instrument muzyczny: fujarkę, flet lub dudy. Na elbląskim kaflu ów flet albo fujarka jest nie tylko atrybutem pasterzy, ale symbolizuje także sielskie życie, radość i pomyślność, a niekiedy ból miłosny lub żałobny.

Joanna Fonferek, kustosz ds. ceramiki Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu