^{Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu}

Kafel ze świętym Jerzym

 ^{(Historia jednego przedmiotu cz. 122)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.

Dziś będzie o tym, jak Święty Jerzy walczy ze smokiem. W ceramice.

Kafel ze świętym Jerzym walczącym ze smokiem został znaleziony na zapleczu kamienicy przy ulicy Stary Rynek 43. Jest to kafel niszowy z precyzyjnie odciśniętym reliefem. Dekoracja przedstawia uzbrojonego świętego Jerzego siedzącego na koniu, walczącego ze smokiem. Po lewej stronie widzimy kobietę, składającą ręce w geście modlitewnym.  Na jednym z elementów dekoracji umieszczono wstęgę z napisem, trudnym niestety do odczytania. Kafel pokryty jest angobą oraz zielonym szkliwem. W zdobnictwie pieców ten motyw był szczególnie popularny od 2. połowy XV do początku XVI wieku. Od XIV wieku rozpowszechniła się tradycja interpretowania królewny jako Maryi, a baranka (zazwyczaj pojawia się na tego typu przedstawieniach) jako Chrystusa. Całość natomiast symbolizowała walkę ze złem i odkupieniem świata, gdyż święty Jerzy był reprezentantem obrońcy całego chrześcijaństwa. Kafel datowany jest na XVI wiek.

Podobne kafle odkryto w Matarni, niedaleko Gdańska, a wzór być może zaczerpnięto z kopii miedziorytu Mistrza E.S., którą wykonał jego uczeń, Israel van Meckenem (po 1466 r.). Podobna scena znana jest także z drzeworytu mistrza FVB (Franz von Bocholt, 2 połowa XV wieku), Cranacha Starszego (1512 r.) i Albrechta Altdorfera (1511 r.).

Opowieść o świętym Jerzym i smoku jest legendą, która pojawiła się w Europie podczas krucjat i zaczęto ją opowiadać w formie romansu. Najwcześniejszy znany opis mitu pochodzi z rejonów Kapadocji i powstał na początku XI wieku. Według legendy opisanej w Złotej Legendzie Jakuba de Voragine (włoskiego dominikanina żyjącego w latach 1228/30-1298), przy źródle, niedaleko miasta Silene (prawdopodobnie późniejsza Cyrena) w Libii (lub miasta Lod – zależnie od źródeł) zrobił swoje gniazdo smok. Z tego powodu mieszkańcy musieli wypędzać smoka z jego gniazda, w czasie gdy nabierali wodę. Każdego dnia oferowali smokowi owcę, a jeśli jej nie znaleźli, musieli oddać zamiast jej jedną z dziewczyn. Ofiara była wybierana przez losowanie. Pewnego razu losowanie wskazało księżniczkę. Monarcha żebrał o jej życie, lecz bez rezultatu. Dziewczyna miała zostać ofiarowana smokowi, jednak na jego drodze pojawił się święty Jerzy. Stanął twarzą w twarz ze smokiem, obronił się znakiem krzyża i pokonał go, ratując księżniczkę. Wdzięczne miasto porzuciło pogaństwo i przeszło na chrześcijaństwo.

Święty Jerzy jest patronem Anglii, Gruzji, Portugalii, Holandii, Niemiec, Szwecji, Litwy, Bośni, Serbii, Czarnogóry i Etiopii, a także patronem chrześcijan palestyńskich, patronem archidiecezji białostockiej, wileńskiej oraz diecezji pińskiej oraz miast takich jak: Reffara i Neapol. Znane są także bractwa i zakony rycerskie i zgromadzenia zakonne, działające pod wezwaniem św. Jerzego, np. Zakon świętego Jerzego z Karyntii, Zakon świętego Jerzego z Alfamy. Święty Jerzy jest również patronem wędrowców, górników, żołnierzy, kowali, bednarzy, artystów, więźniów, harcerzy oraz rolników – w średniowiecznym prawosławnym państwie rosyjskim dzień św. Jerzego kończył roczny cykl rolniczy, co oznaczało koniec jesieni.

Joanna Fonferek, kustosz ds. ceramiki Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu