Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu
Miecz krzyżackiego rycerza
(Historia jednego przedmiotu cz. 105)
Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.
Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu
Dziś będzie o mieczu krzyżackiego rycerza.
Średniowiecze było czasem krucjat przeciwko niewiernym. Wyprawy krzyżowe skupiały rycerzy z całej Europy. Na terenie Ziemi Świętej, do której pielgrzymowano (o ile krucjatę można nazwać pielgrzymką) zaczęły powstawać zakony mające sprawować opiekę nad podróżującymi. Jednym z nich był zakon prowadzący Szpital Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, czyli Zakon Krzyżacki, dość dobrze znany na terenie Polski.
Na broni należącej do zakonników oraz uczestników krucjat można znaleźć wiele elementów, które miałyby chronić ich przed „złem”. Również na tej ze zbiorów muzealnych można odnaleźć symbole związane z chrześcijaństwem.
Najbardziej oczywistym symbolem kojarzącym się z wiarą jest symbol krzyża. Na mieczu, a dokładniej na kulistych zakończeniach jelca, zostały wykute znaki przedstawiające krzyż równoramienny. Kolejny symbol znajduje się na głowicy miecza. Znak ten może być interpretowany jako gwiazda „Stella Maris”. Jest to znany motyw maryjny zdobiący elementy różnych rodzajów broni białej w średniowieczu. Świadczyć to może o tym, że miecz faktycznie był używany przez zakonnika krzyżackiego.
Gwiazdę na głowicy interpretować można też jako tzw. obłok światłości, uważany w ikonografii chrześcijańskiej za symbol nadziei.
Podobny znak znajduje się na głowicy miecza koronacyjnego królów polskich – szczerbca. Analogiczne symbole pojawiają się też na mieczach rycerzy walczących na terenie Lewantu.
Miecz ze zbiorów MAH wyróżnia się swoją wagą. Przy długości 110 cm waży on ponad 2 kg. Kolejną dość nietypową rzeczą jest użycie w mieczu elementów z różnych epok. W związku z tym ciężko jednoznacznie określić wiek broni. Głownia miecza posiada elementy charakterystyczne dla końca XIII i początku XIV wieku. Oprawa miecza, natomiast, składa się z elementów młodszych – pochodzących z XV wieku takich, jak jelec, czy znak na głowicy. Miecze takie, jak omawiany używane były przez żołnierzy piechoty.
Broń wykazuje cechy typowe dla kowalstwa zachodnioeuropejskiego, jednak równie dobrze może być wytworem miejscowego rzemieślnika działającego na potrzeby zakonu.
W zbiorach muzeum miecz znalazł się 22 stycznia 1957 roku jako przekaz „Koła Miczurynowców” przy Szkole Podstawowej nr 7. Tajemniczy Miczurynowcy to koło miłośników przyrody, które swoją nazwę wzięło od rosyjskiego/radzieckiego przyrodnika Iwana Miczurina.
Miecz został przekazany jako „koncerz krzyżacki” (koncerz – broń używana przez jazdę, pojawiła się pod koniec średniowiecza). Odnaleziono go w lesie niedaleko miasta. Jest jednym z najstarszych przekazów, które trafiły do muzeum po II wojnie światowej. Obecnie miecz można zobaczyć na wystawie Elbląg Reconditus.
Opracowano na podstawie:
M. Głosek, Miecze środkowoeuropejskie z X-XV wieku, Warszawa 1984
M. Głosek, Znaki i napisy na mieczach średniowiecznych w Polsce, Wrocław 1973
T. Królikiewicz, Historia broni siecznej. Miecze, rapiery, szable i pałasze, Warszawa 2008
L. Marek, Europejski Styl. Militaria z Elbląga i okolic, Wrocław 2014
Paweł Wlizło, asystent ds. numizmatyki i historii dawnej MAH
