^{Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu}

Przez zielone okulary

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 37)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.

Dziś okulary z XV wieku. Przeciwsłoneczne.

Nam współczesnym zdarza się czasami patrzeć na świat przez różowe okulary, chociaż szkoda, że najczęściej jedynie w przenośni. Ale jeden z mieszkańców dawnego Elbinga spoglądał na swój XV-wieczny świat przez zielone okulary…

 Znalezione na jednej z parcel przy dzisiejszej ul. Garbary okulary są datowane na pierwszą połowę XV wieku. W tym czasie działka ta należała do bardzo zamożnych kupców elbląskich, więc możemy przypuszczać, że należały jednego z nich. Okulary posiadają rogową oprawę i nie korekcyjne, ciemnozielone szkła, więc na pewno nie służyły do czytania. Kolor szkieł sugeruje, że były to okulary, które prawdopodobnie łagodziły nadwyrężenie oczu, chroniły przed słońcem lub kurzem. Są one najstarszymi okularami znalezionymi na terenie obecnej Polski. Miejsce powstania tego unikalnego przedmiotu nie jest znane i niestety nigdy się nie dowiemy, w jaki sposób dotarły do Elbląga. Najprawdopodobniej zostały zakupione gdzieś w Europie przez ich właściciela.

Jak wiele wynalazków, również okulary zostały po raz pierwszy wytworzone i używane w Chinach, prawdopodobnie już w V wieku. Według chińskiej legendy, żyjący samotnie w górach pustelnik Cho Tso, pierwszy zrobił okulary, używając skorupy świętego żółwia do wykonania oprawek do szkieł. O używaniu okularów w Chinach pisał już Marco Polo. Arabowie zaś, którym przypisuje się wynalezienie soczewki, byli pierwszymi na świecie optykami.

W Europie okulary pojawiają się pod koniec XIII wieku we Włoszech. Nie wiadomo, kto i gdzie wykonał pierwsze „europejskie” okulary. Być może był to dominikanin Alessandro de Spino we Florencji, a może miało to miejsce w jednej z wytwórni szkła w Wenecji. Nazywano je wówczas, jako lapides ad legendum, czyli kamienie do czytania. Pojedyncze soczewki przykładano do oczu trzymając w ręku, opierając na nosie, przywiązywano sznurkiem do uszu. Rogowe oprawki upowszechniły się w XIV wieku. Natomiast pierwsze okulary do czytania wytwarzano w Wenecji z kryształów górskich, co potwierdzają statusy gildii reprezentującej rzemieślników weneckich obrabiających te szlachetne kamienie z 1284 roku. Były to soczewki wypukłe, pomagające dalekowidzom, ułatwiające czytanie i pisanie. Okulary dla krótkowidzów pojawiły się dopiero w XV wieku w Niemczech.

Ten wyjątkowy przedmiot można obejrzeć w Muzeum na wystawie Elbląg reconditus, do czego serdecznie zachęcamy.

Mirosław Marcinkowski, Kustosz Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu