Pojawienie się nowego członka rodziny i jego pierwsze chwile w nowym domu wymagają od mamy i najbliższej rodziny szczególnej uwagi i atencji. Wierzenia i praktyki związane z dzieckiem mają przede wszystkim na celu jego ochronę przed różnego rodzaju niebezpieczeństwami i zagrożeniami.
Przywitanie w domu i zakaz odwiedzin
Jedna z informatorek wspomniała, iż w chwili przybycia dziecka do domu, należy je położyć na stole, który powinien być przykryty białym obrusem. Jest to symboliczne przyjęcie dziecka do rodziny, w celu poszanowania noworodka oraz aby dziecko w przyszłości cieszyło się szacunkiem.
Część informatorów podała, iż w pierwszych dniach, a nawet tygodniach nie powinno odwiedzać się nowo narodzonego dziecka, szczególnie przez osoby spoza rodziny. Jednak obecnie zwyczaj ten należy raczej do rzadkości. Rozmówcy potwierdzili funkcjonowanie zwyczaju zakazu wychodzenia z dzieckiem na dwór, a szczególnie w odwiedziny, przez okres miesiąca, aż do momentu chrztu.
„Broń Boże wyjść z dzieckiem jak nie jest jeszcze ochrzczone”;
„U nas w rodzinie, wśród kobiet jest taka tradycja święta i nawet moje córki trzymają się tego, że dopóki dziecko nie jest ochrzczone nie wychodzi się z nim na spacer, a już tym bardziej w odwiedziny”.
Niektórzy informatorzy potwierdzają, iż w chwili, kiedy widzi się dziecko po raz pierwszy (szczególnie osoby obce), należy się przeżegnać, bądź splunąć przez lewe ramię. Dziecka nie należy nadmiernie chwalić i zachwycać się nim, ponieważ może to spowodować zauroczenie.
Ochronna czerwona wstążka
Najczęstszym sposobem ochrony noworodka przez urokiem obcej osoby jest zawieszanie czerwonej wstążki – przede wszystkim na wózku, ale także umieszczanie jej na lub pod poduszką, bądź przy łóżeczku.
„Tak, jeszcze w wózeczku i w łóżeczku i jeszcze na poduszeczce i ja wszystkim radzę, żeby to było. Bo mówi się, że są jakieś oczy niewdzięczne i niektórzy nawet nie wiedzą, że mają to i mogą temu dziecku zrobić krzywdę. Medalik też się zawiesza albo Anioła Stróża”;
„Tak, w wózku obok dziecka, żeby go nie zauroczono. Na rączce dziecka, koło czapeczki, w wózku, na poduszce, przy łóżeczku. Medalik pod poduszkę się wkładało.”
Zwyczaj ten funkcjonuje z dużą częstotliwością niemalże na całym omawianym terenie. Niekiedy czerwona wstążeczka zawieszana jest także na rączce dziecka bądź umieszczana na garderobie, jak na przykład dziecięca czapka. Część informatorów potwierdza, iż zabieg umieszczania czerwonej wstążki rozszerzony jest również o zwierzęta gospodarskie, jak źrebaki, cielaki, konie, krowy, którym przypina się, zazwyczaj do grzywy, bądź uzdy czerwoną kokardkę. Niektórzy informatorzy podali, iż czerwony kolor, w celu odsunięcia uroku, stosowany jest także w przypadku szczeniąt, a nawet, kwiatów, roślin- warzyw i owoców, które pięknie obrodziły, czy nawet dóbr materialnych, jak samochody.
Medalik i Anioł Stróż
Nieco rzadziej praktykowany jest zwyczaj zawieszania, dla ochrony dziecka, świętego medalika, na dziecięcym wózku, pod poduszką, czy przy łóżeczku. Niektórzy z rozmówców potwierdzają także zawieszanie świętego obrazka oraz postaci Anioła Stróża w pobliżu dziecięcego łóżeczka, a także umieszczanie świętego obrazka pod poduszką, czy przy łóżeczku. Rzadziej natomiast występuje forma połączenia tych dwóch zwyczajów, czyli zawieszanie poświęconego medalika na czerwonej wstążce.
Ubranka na lewą stronę i inne metody
Przed zauroczeniem oraz w celach ochronnych funkcjonuje także zwyczaj zakładania dziecku ubranek w kolorze czerwonym, bądź na lewą stronę.
„I najlepiej, żeby jeszcze, może to są zabobony, że jak gdzieś iść, do lekarza, na zastrzyk, to żeby mu koszulkę na lewą stronę ubrać, to nie zaszkodzi”.
Jedna z informatorek wspomniała o kładzeniu pod ubranko albo poduszkę suszonej, święconej kolendry umieszczonej w woreczku. Część informatorów potwierdziła także zwyczaj zakazu obcinania włosów dziecka do ukończenia przez niego pierwszego roku życia, w przeciwnym razie mogłoby to grozić chorobą bądź ogólnie czymś złym.
Ci, którzy mogą zauroczyć i zdjąć urok
Dziecko zauroczone może zostać poprzez nadmierne chwalenie, zachwycanie się nim.
„Jak ktoś przechwalał dzieci, to przytulałam do siebie buzią, żeby nie patrzało na to.”
Według wskazań informatorów, są osoby, które posiadają moc zauroczenia, zaś jest to od nich zupełnie niezależne.
„Osoby uroczące „nic za to nie mogą”, że mają taką moc”;
” Ja to tak nie słyszałam, z dzieciństwa pamiętam, że były osoby we wsi, z którymi lepiej było trzeba się nie spotykać (w lubelskim takie coś było), lepiej takiej osoby unikać.”
Zauroczone dziecko, według informatorów, może zachowywać się odmiennie, być płaczliwe, słabe, może dostać wysokiej gorączki, pocić się, być chore, lub nawet umrzeć.
„Ja kiedyś, jak byłam w ciąży to jedna pani mi powiedziała, to nie zapomnę tego nigdy, bo mówią, że wtedy dziecko jest uroczone, i jest ciężko, kto by to odroczył z powrotem. I ja szłam z dzieckiem i jak wróciłam do domu, dziecko zaczęło się tak pocić, aż mu tutaj pod noskiem krople wody stały, ja szybko do lekarza, a lekarz, że na niego idzie ciężki wirus, ja płakałam i wtedy przyszła sąsiadka, dużo starsza pani i mówi, że to dziecko jest uroczone. To ja poszłam do jednej pani, ja miałam wyjść, ona coś tam i dziecko spało całą noc, na spokojnie.”
W trakcie badań kilkoro informatorów podało szczegółowe przykłady zauroczenia dziecka oraz odczynienia tego uroku, począwszy od przeżegnania się, zrobienia znaku krzyża na ciele dziecka, splunięcia przez lewę ramię,
„Tak, jeśli się mówiło, że jaki ty jesteś piękny, ładny, to się splunęło 3 razy na ziemię, żeby nie zauroczyć”.
Bardziej skomplikowana metoda, opisana przez osobę, której babcia była zielarką, polegała na odczynianiu uroku poprzez rozbicie jajka nad dzieckiem i wykonaniu znaku krzyża oraz położeniu na dziecko czerwonej chusty, którą należało następnie spalić. Pozostałe przykłady odczyniania uroku dotyczą przelewania nad dzieckiem wosku oraz odprawianiem modlitw w Wielki Piątek.
Autorka: Alicja Janiak
Na podstawie: A. Janiak– Zwyczaje i obrzędy rodzinne, zawodowe i sąsiedzkie w: Niematerialne dziedzictwo kulturowe Pomorza Wschodniego. Praca zbiorowa pod red. Anny Kwaśniewskiej, Gdańsk, 2017 oraz analizy materiałów zebranych w trakcie badań etnograficznych przeprowadzanych w latach 2015 i 2016 na terenie Pomorza Wschodniego
