^{Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu}

Świąteczne reklamy

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 49)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.

W tym odcinku o reklamach świątecznych w przedwojennym Elblągu.

Zbliżają się Święta, a te kojarzą się z prezentami oraz oczekiwaniem, zwłaszcza najmłodszych, na cudowne prezenty i wymarzone zabawki. I nie jest to wcale syndrom naszej konsumpcyjnej epoki – tak było również w minionych czasach.

Listopad – grudzień to od wielu lat okres przygotowań przedświątecznych, robienia i kupowania prezentów gwiazdkowych. Podobnie było przed 1945 r. w Elblągu. Wiele informacji o przedświątecznych ofertach sklepów można znaleźć w dawnej prasie elbląskiej; zwłaszcza ogłoszeń dotyczących prezentów dla najmłodszych. Najstarsza informacja dotycząca zabawek w zachowanych materiałach pojawia się 22 grudnia 1799 roku. Jest to ogłoszenie, które zamieścił Ferd. Stahlenbrecher informujące, iż w sprzedaży posiada „nürnberger Spiel Sachen” (zabawki norymberskie). W tym samym numerze jest też ogłoszenie o konkretnym rodzaju zabawek oferowanych na sprzedaż – konikach bujanych, które w przystępnych cenach oferował pan Rechenberg. W 1799 jest dwóch zanotowanych sprzedawców. Pozostaje pytanie, ilu tych sprzedawców wśród ponad 1600 aktualnie znalezionych ogłoszeń i reklam, handlowało do lat 40-tych XX wieku w Elblągu. Lista unikalnych sprzedawców to 201 pozycji. Jednym z najdłużej działających był funkcjonujący w latach 1819 – 1874 sklep Fr. Hörniga, od roku 1885 w reklamach jako Fr. Hörnig Nachf., a w latach 1925-1928 jako Heinrich Wibbing früher Fr. Hörnig Nachf.

Z elbląskich reklam możemy również odczytać ceny oferowanych zabawek. Pierwszą informację o cenie za „helme für knaben” znajdziemy w reklamie, którą zamieścił W. Hillmann w roku 1844. Następnym będzie Cäsar Gröning: „Spielzeug von 6 Pf.” oraz „Murmeln à 1 Pf., Stehauffiguren à 2 Pf., Pistolen à 3 Pf., Schachteln Spielzeug à 6 Pf., 8 Pf….”. Ceny pojawiać się będą z różnym natężeniem, czasami będzie to jak wcześniej, cena od…, a czasami będzie to już prawie pełen katalog cenowy, jak np. w przypadku F. W. Nöthe Nachf. w roku 1914, L. Wolf & Söhne rok wcześniej i wreszcie dom handlowy Kutch und Ilgner w 1935.

Reklamy informują nas również o kategoriach sprzedawanych zabawek. Są to miniaturowe maszyny parowe, wyświetlacze obrazków, projektory, kulki do grania, pistoleciki hukowe, różnego rodzaju lalki i akcesoria, kolejki, żołnierzyki, wózki dla lalek, klocki, zabawki mechaniczne, laterna magica i wiele innych. Ciekawe nazewnictwo mają pluszowe misie (po raz pierwszy w 1912 roku) – zazwyczaj sprzedawane jako „Bären”, ale w wypadku L. Wolf & Söhne pojawiają się nazwy jak „Plüschbären” i „Teddy-Bären”.

W Elblągu istniały wyspecjalizowane punkty, gdzie zepsutą lalkę czy inną zabawkę można było oddać do naprawy. W odnalezionych materiałach reklamowych natrafiono na trzy placówki, które świadczyły usługi zwane Klinika dla Lalek – „Puppenklinik. Pierwszą informację naprawianiu zabawek, ale jeszcze bez hasła „Puppenklinik”, zamieszcza Robert Lengning w roku 1894. Po raz pierwszy „Puppenklinik” pojawia się w ogłoszeniu, które zamieściła Cölesta Pomeranz na początku grudnia 1895 roku.

Robert Lengning, którego salon sprzedaży powstał w roku 1888, a ostatnie informacje prasowe o działalności sklepu pochodzą z roku 1938, również prowadził punkt naprawy lalek pod hasłem „Puppenklinik” od 1900 do co najmniej 1935 roku. Kolejnym sprzedawcą zabawek, który również zajmował się ich naprawą był Arthur Hoffmann, którego reklamy zabawkarskie pojawiają się w latach 1913-1928.

Miasto Elbląg miało również swoich wytwórców – rzemieślników lub większych producentów różnego rodzaju zabawek. Pierwszym, o którym można przypuszczać iż sam produkował sprzedawane zabawki, był prawdopodobnie Samuel Tetzlaff, oferujący w sprzedaży przedświątecznej zabawki cynowe „blanken und lakirten”.

Kolejnym sprzedawcą i zapewne producentem był odlewacz cyny Carl Ludwig Saul, zamieszczający swoje ogłoszenia w latach 1849-1851. W roku 1861 ogłosił sprzedaż własnych zabawek klempnermeister A. Schenck, a w roku 1885 znajdziemy z kolei dopisek przy reklamie świątecznej ofert zabawek u Fr. Hörnig Nachf. o treści: Spielwaaren-Fabrik. W tym samym roku zaczynają pojawiać się informacje w reklamach G. Dehringa i w reklamach domu handlowego Gebruder Ilgner o sprzedaży blaszanych zabawek produkcji Ad. H. Neufeldt’a. Reklamy te pojawiają się do roku 1893. Udało się odnaleźć dwie reklamy Neufeldt’a, pochodzące z roku 1896, gdzie wśród rozmaitych oferowanych produktów wyraźnie pojawia się hasło „Spielwaaren”.

Prawdopodobnie swoje własne produkty zabawkarskie sprzedawał Otto Mews w latach 1894-1935. Fabryczka Mews’a, zajmowała się produkcją różnego rodzaju przedmiotów i mebli z wikliny, a w swojej ofercie miała zarówno wózki dla dzieci jak i wózki dla lalek czy krzesełka i innego rodzaju meble dla lalek.

Rozmaite zabawki, nie tylko średniowieczne i nowożytne, można znaleźć na ekspozycjach muzealnych „Świadectwa” czy „Elbląg reconditus” w elbląskim muzeum. Najmłodszym proponujemy poznawanie dawnych zabaw i przedwojennego świata elbląskich dzieci na muzealnych zajęciach.

Piotr Adamczyk, kustosz ds. historii okresu PRL koordynator zespołu edukacyjnego MAH