^{Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu}

Święty Serwacy i smok

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 60)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię. Dzisiaj o znaku pielgrzymim św. Serwacego.

Elbląg jest jednym z nielicznych miast, w którym znaleziono znak pielgrzymi ze św. Serwacym. Serwacy był biskupem w Tongern (w dzisiejszej Belgii) i czcicielem Najświętszej Marii Panny, dla której ufundował i poświęcił dwa kościoły: w Tongern i Maastricht. Identyfikowano go z Sarbatiosem, jednym z biskupów pozostających w ostrej opozycji wobec arian na synodzie w Rimini (359 r.), który poparł uchwały Soboru Nicejskiego I (325 r.), potępiające błędy Ariusza. Zmarł w 384 r. i został pochowany w Maastricht. Na jego grobie wzniesiono najpierw kaplicę, a później kościół, do którego zaczęto udawać się na pielgrzymki.

Święty Serwacy został patronem hutników, stolarzy oraz rolników uprawiających winorośle. Wzywano go także jako patrona od urodzajów, zwalczania gorączki (febry) i reumatyzmu. Jest oficjalnym patronem diecezji w Worms i miasta Maastricht. W Polsce, razem z Bonifacym i Pankracym, znany jest jako jeden ze świętych „zimnych” ogrodników.

Cynowo-ołowiane znaki w formie plakietek z wyobrażeniem św. Serwacego są jednymi z najwcześniej znanych emblematów pielgrzymich. Wykonywano je już w końcu XII wieku. Wyobrażany na nich biskup posiadał strój pontyfikalny, mitrę, pastorał w jednej dłoni i klucz w drugiej. Klucz stanowi bezpośrednie nawiązanie do pielgrzymki Serwacego do grobu św. Piotra i towarzyszących jej wydarzeń. Na niektórych plakietkach biskup usytuowany jest na sylwetce smoka, któremu przebija gardło dolną częścią pastorału. Smok jest tu symbolem herezji arianizmu, którą, przynajmniej tak mówi legenda, św. Serwacy miał zwalczać w czasie swojego pobytu na Wschodzie, przed przybyciem do Europy. Taki motyw pojawia się na wszystkich znakach ażurowych wykonywanych od około połowy XIV wieku. Najczęściej mają one formę taką jak wyżej wspomniana. Niekiedy przedstawienie świętego ujęte jest w schematycznie zarysowane elementy architektoniczne. Tego typu zabytki znane są z Roztoku, Kołobrzegu i Gdańska.

Znaleziony w Elblągu artefakt to ażurowy, jednostronny odlew, wykonany ze stopu cynowo-ołowianego, o wymiarach: 6,2 x 1,1-3,4 cm. Przedstawiona na nim postać ubrana jest w strój pontyfikalny i wyposażona w pastorał, który wbija w gardło leżącego smoka. Prawa ręka i głowa biskupa nie zachowały się. Zabytek powstał w XIV-XV wieku. Obecnie można go oglądać w elbląskim muzeum na wystawie Elbląg Reconditus.

Joanna Fonferek, kustosz ds. ceramiki