^{Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu}

Szturmak

^{(Historia jednego przedmiotu cz. 66)}

Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię. Dzisiaj o szturmaku.

Hełm i tarcza stanowiły podstawową i najważniejszą część uzbrojenia ochronnego średniowiecznego żołnierza. W okresie średniowiecza, obok tarczy z herbem, właśnie hełm w pełni reprezentował swojego właściciela.

Przedmioty należące do rycerzy zdobione były klejnotami, które miały podkreślić bogactwo i rangę właściciela. Ponieważ pod hełmem ochronnym nie można było dostrzec twarzy właściciela, jedynie poprzez jego kształt i bogatą dekorację można było przyporządkować jego posiadacza oraz obserwować jego zachowanie w trakcie bitew i potyczek. Tylko wtedy można było dokonać oceny, czy czyny jego były heroiczne, czy też tchórzliwe.

W wiekach średnich największą popularnością cieszyły się hełmy typu szłom, wywodzące się z normańskiego okrycia głowy. Takiego rodzaju używali przedstawiciele wszystkich warstw społecznych. Z niego wywodzi się nowożytny hełm zwany szturmakiem. Oprócz oczywistych wczesnośredniowiecznych wzorów, nawiązuje on również do starożytnych form uwidocznionych na monetach rzymskich z II wieku p.n.e.

Szturmaki były uzupełnieniem nowożytnej półzbroi piechoty lub lekkiej kawalerii. Rozbudowane były w część chroniącą kark czyli nakarczek. Wcześniejsze egzemplarze posiadały nieosłonięte wycięcia na uszy, później pojawiły się tzw. policzki chroniące tą część ciała. W hełmie ze zbiorów MAH umieszczone zostały na zawiasach. Posiadają wycięcie przy brzegu daszka, a w części dolnej przechodzą na odgięty na zewnątrz kołnierz. W policzkach umieszczono po jednym „otworze słuchowym”.

Przód szturmaka to daszek zapewniający ochronę oczu. Dzwon hełmu wykonany został z dwóch połówek, połączonych wzdłuż grzebienia umieszczonego na środku, który miał chronić przed uderzeniami z góry. Brzegi szturmaka podkreślone są wykutym wałeczkiem oraz ozdobnymi rozetami z blachy mosiężnej. Jest to jedyne zdobienie hełmu. Dodatkowo użytkownik mógł przyozdobić swoje nakrycie głowy piórami, które umieszczał w tulejce znajdującej się z tyłu.

Szturmaki wykańczano wytłaczaniem, lub polerowano. Spotyka się również egzemplarze czernione, co uważano za zamaskowanie niedociągnięć płatnerza w wytworze.

Każdy element składowy hełmu znajdującego się w zbiorach MAH został oznaczony przez twórcę przy pomocy kresek. Płatnerz najprawdopodobniej oznaczył półprodukty hełmu, w celu uniknięcia pomyłki i połączenia z niedopasowanymi częściami z innych egzemplarzy w późniejszej fazie produkcji.

Hełm może być datowany na drugą połowę XVI wieku, poprzez analogię do egzemplarza odkrytego na walijskim zamku Montgomery. Szturmak z Anglii prawdopodobnie został zakopany w roku 1649 podczas rozbiórki obwarowań, co było konsekwencją kapitulacji zamku przed wojskami parlamentu.

Pochodzenie naszego egzemplarza jest niestety nieznane. Będzie można oglądać go od przyszłego roku na nowej ekspozycji w Budynku Gimnazjum.

Paweł Wlizło, asystent ds. numizmatyki i historii dawnej MAH