Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu
Złoty aureus
(Historia jednego przedmiotu cz. 130)
Wspólnie z Elbląską Gazetą Internetową portEl.pl publikowaliśmy cykl artykułów pt. „Historia jednego przedmiotu”, prezentowaliśmy w nich nasze najciekawsze eksponaty i opisywaliśmy ich historię.
Dziś będzie o monecie rzymskiej. Złoty aureus z wizerunkiem Faustyny Młodszej, wybity w latach 174-175, jest absolutnym unikatem, bowiem jest to jedyny taki okaz znaleziony w Polsce.
W okresie Pryncypatu, od panowania Oktawiana Augusta aż do czasów Dioklecjana, największym regularnie bitym nominałem był aureus wykonany z najczystszego, jakie wówczas uzyskiwano, złota. Wprowadzony na stałe do obiegu przez Oktawiana Augusta odpowiadał 25 srebrnym denarom oraz miedzianym 100 sestercom, 200 dupondiusom oraz 400 asom. Ważył średnio 7,79 g, natomiast w rezultacie reformy cesarza Nerona w 64 r. n.e. jego ciężar został obniżony do ok. 7,28 g.
Krążki monetarne były w starożytności z reguły odlewane i czasem ich waga znacznie przekraczała ustalony standard. Odcinano wówczas, tak jak i w naszym przypadku, fragment krążka przy krawędzi, a moneta mimo posiadanego otworu waży 7,23 g.
Annia Galeria Faustina Minor, zwana powszechnie Faustyną Młodszą, była najmłodszą córką cesarza Antonina Piusa i Faustyny Starszej. Urodziła się koło 130 r. w Rzymie, a w 145 r. poślubiła swego kuzyna Marka Aureliusza, adoptowanego i desygnowanego przez jej ojca na następcę. Powiła mu co najmniej czternaścioro dzieci. Zmarła zimą na przełomie 175 i 176 r. w południowej Kapadocji, w osadzie nazwanej na jej cześć Faustinopolis. W grudniu 147 r. po urodzeniu pierwszego dziecka – Domitii Faustyny, Faustyna Młodsza uzyskała tytuł augusta, który pojawia się wraz jej imieniem na awersie prezentowanej monety.
Tytuł mater castrorum (matka obozów wojskowych), widniejący na rewersie prezentowanej monety, cesarzowa uzyskała w czerwcu 174 r., gdy towarzyszyła swemu mężowi w Sirmium,, stolicy prowincji Dolna Panonia. Marek Aureliusz prowadził wówczas intensywne walki z mieszkającymi za Dunajem plemionami germańskimi – Markomanami, Kwadami i sarmackimi Jazygami, określane mianem „wojen markomańskich”. Monetę można zatem datować na stosunkowo wąski odcinek czasu ostatnich miesięcy życia Faustyny między czerwcem 174 r. a schyłkiem 175 r. Tytuł mater castrorum i pobyt Faustyny u boku cesarza wraz z jego żołnierzami, miał odgrywać istotną rolę w pielęgnowaniu i utrzymaniu tradycji dynastycznej.
Aureus został znaleziony w okolicach Elbląga na obszarach objętych w pierwszej połowie pierwszego tysiąclecia po Chr. osadnictwem kręgu gockiego, które zajmowało obszary od południowych wybrzeży Bałtyku, rejonu ujścia Wisły, po północne wybrzeża Morza Czarnego. Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy prezentowana moneta pojawiła się na północy jako rezultat toczonych nad Dunajem wojen markomańskich, co jest prawdopodobne i na co wskazywałby jej bardzo dobry stan, czy też napłynęła w późniejszym okresie kryzysu III wieku. Z tego czasu, a zwłaszcza z końca pierwszej połowy III wieku, pochodzą najliczniejsze znaleziska aureusów, które stanowią część łupów zagarniętych przez drużyny gockie ze skarbca cesarskiego po zwycięskiej bitwie pod Abritus (w pobliżu obecnego Razgrad w Bułgarii) stoczonej w 251 r., w której poległ cesarz Trajan Decjusz.
Otwór przebity w aureusie jest świadectwem adaptacji złotej monety przez społeczności germańskie. Niemal wszystkie aureusy znajdowane na obszarach Barbaricum mają otwory.
U schyłku III wieku, zaczyna się rozwijać lokalna moda na zaopatrywanie złotych monet
i medalionów w uszka. Można sądzić, że monety były noszone jako symbole przynależności do elit, w tym być może drużyny germańskiej, gdzie portret cesarza, władcy potężnego imperium, bądź przedstawicieli jego rodziny, miał wyjątkowe znaczenie.
Rzym, lata 174-175, waga 7,23 g;
Av.: FAVSTINA[E] AVGVSTAE
Popiersie Faustyny w draperii w prawo
Rv.: MATRICASTRORVM
Cesarzowa w welonie i draperii stoi w lewo, w prawej ręce trzyma paterę nad płonącym ołtarzem zdobionym girlandami, w lewej – pojemnik na kadzidło, po lewej stronie stoją dwa znaki legionowe, lewy z nich zwieńczony jest posążkiem Wiktorii.
Fragment krążka odcięty przed wybiciem; otwór nad głową wykonany od strony awersu.
Grzegorz Stasiełowicz, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu
