Dawniej na terenie Żuław, jak wspomina część mieszkańców, powszechny był zwyczaj urządzania psot sylwestrowych sąsiadom. Zwyczaj istniał zaraz po wojnie, a pierwsi osadnicy pamiętają też psikusy ze swoich rodzinnych stron. Rozwijał się także w okresie PRL-u, w niektórych miejscowościach niektóre z form istniały do lat 80/90 – tych; obecnie już niemal nie występuje.
Malowano szyby w oknach i klamki do drzwi, zdejmowano i przestawiano bramy i płoty, wozy oraz sprzęty rolnicze ustawiano na dachu budynków, rozkładano na mniejsze elementy, bądź ukrywano, zatykano kominy. Szyby w oknach domów (najczęściej gdzie zamieszkiwały panny) malowano za pomocą własnoręcznie przygotowanej farby na bazie kredy i pasty, wtedy posiadała kolor biały, bądź na kolor czarny, kiedy przygotowywana była przy pomocy sadzy. Mieszkańcy z terenu Żuław Wielkich (powiatu nowodworskiego) wspominają:
„Kiedyś może częściej, ja sama pilnowałam w nocy bramy, bo tak to ściągali i wynosili daleko gdzieś, musiałam w nocy wstawać i kobyłą przyciągać, straszyłam, że puszczę psa”
„Oj, wtedy były. Szyby malowały, wóz na dach, na szopę wyprowadzili. Szybę na komin, że się dymiło. Psocili”
„Obecnie nie. Pamiętam czasy, że nie było furtek, że koło od wozu gdzieś na kominie. Cały wóz był na dachu. Ale to jeszcze nasi rodzice, którzy przyjechali z centralnej Polski, byli młodzi i im się chciało”
Zwyczaj psot sylwestrowych uległ przedawnieniu głównie ze względu na rozluźnienie więzi sąsiedzkich oraz sposobu postrzegania tego rodzaju wybryków. Jak podkreślają mieszkańcy, współcześnie psoty byłyby odebrane jako chuligaństwo, zaś ludzie obawiają się sankcji oraz kar ze strony policji. Zmienił się również sposób spędzania wolnego czasu oraz rodzaj budownictwa (domów, zagród, ogrodzeń), które trudniej uszkodzić.
Tekst: Alicja Janiak, adiunkt ds. etnografii
Artykuły powstały na podstawie własnych badań etnograficznych oraz analizy testów: E. Gilewska – „Niematerialne dziedzictwo kulturowe w powiecie gdańskim”, ”, A. Janiak „Niematerialne dziedzictwo kulturowe w powiecie nowodworskim”, K. Zamościński „Niematerialne dziedzictwo kulturowe w powiecie malborskim”, w: Niematerialne dziedzictwo kulturowe Pomorza Wschodniego. Praca zbiorowa pod red. Anny Kwaśniewskiej, Gdańsk, 2017
