Zakazy i nakazy dotyczące kobiety w ciąży
Zwyczaje i obrzędy rodzinne obejmują szereg praktyk i działań o charakterze społecznym, religijnym oraz magicznym związanym z cyklem życia człowieka – od momentu narodzin, poprzez dorosłość, aż do śmierci. Pierwsza grupa, omawiana w artykule, obejmuje nakazy, zakazy i wierzenia dotyczące kobiet w ciąży. Kolejnymi są zwyczaje związane z narodzeniem dziecka, jego ochroną i początkowym okresem dzieciństwa. Dział zwyczajów związany z dorosłością dotyczy przede wszystkim kwestii związanych z weselem, zaś cykl życia człowieka kończy śmierć i zwyczaje pogrzebowe.
Czas ciąży to okres szczególny, zarówno dla samej kobiety, przyszłej matki, jak i najbliższej rodziny, w której funkcjonuje. Dawniej, szczególnie ważna była pierwsza ciąża, która stanowiła pewnego rodzaju test czy kobieta sprawdzi się w swojej roli przyszłej matki. Kobieta ciężarna podlegała i również dzisiaj podlega, według wskazań wielu respondentów, pewnym zakazom i nakazom. Wiele z nich związanych jest z troską o nią samą, a przede wszystkim o dziecko, które nosi w sobie. Do kobiety w ciąży coraz częściej podchodzi się z większą przychylnością i dbałością, na przykład ustępując jej miejsca w kościele, kolejce czy autobusie.
Czego kobieta w ciąży robić nie powinna
Według części respondentów kobieta powinna w tym szczególnym okresie dbać o siebie, zdrowo się odżywiać, nie wolno jej palić papierosów ani spożywać alkoholu, nie powinna dźwigać czy wykonywać ciężkich prac. Ciężarna nie powinna również przebywać długo na słońcu, z obawy o wystąpienie plam na skórze, jednak ze względu na charakter życia na wsi, bardzo często jest to nieuniknione. Kobieta w ciąży nie powinna się denerwować, nie wolno również wchodzić z nią w sprzeczki, konflikty, kłótnie ani jej obmawiać czy odmawiać pomocy (np. pieniężnej pożyczki), co mogłoby się skończyć szkodami i niepowodzeniami w uprawach. Należy reagować na jej prośby, gdyż w przeciwnym razie może spotkać nas przykrość, a nasz dobytek może być zjedzony przez myszy. Wiele osób wskazywało na zakaz przechodzenia przez ciężarną pod linką (przede wszystkim z zawieszonym praniem), a także sznurkami, drabiną czy słupami oraz pomiędzy pędami ogórków (w ogrodzie), czy pomiędzy rowami, z obawy o zaplątanie się dziecka w pępowinę. Jedna z respondentek wskazała natomiast, że wchodzenie po drabinie może sprzyjać dziecku.
„No po drabinie chodziły młode w ciąży, to, że dzieci będą wysoko sięgać, czy na stanowiskach jakiś, czy gdzieś tam będą uczyć się dobrze”.
Przeciw znamionom, bliznom, ślepocie…
Ciężarna, z obawy przed zaplątaniem się dziecka w pępowinę, nie powinna także nosić łańcuszków na szyi czy pasków na brzuchu. Kobieta w ciąży nie powinna się bać, ani niczego przestraszyć, gdyż, jeżeli to nastąpi, a kobieta dotknie w tym momencie swojego ciała, na ciele dziecka, w tym samym miejscu może pojawić się znamię, czy tak zwana myszka, która może powstać również, kiedy ciężarna mysz zobaczy, czy jej dotknie. Wtedy kobieta powinna się złapać za miejsce na ciele stosunkowo bezpieczne, jak nogi czy pośladki. Ciężarna, również z obawy o blizny i znamiona dziecka, powinna uważać, aby się nie oparzyć czy zranić, nie powinna także patrzeć w ogień. Kobiecie w ciąży nie wolno spoglądać przez dziurkę od klucza ani zaglądać do studni, czy w dół, aby dziecko nie miało zeza. Nie powinna także chodzić po ciemku, aby dziecko nie było niewidome. Należy unikać farbowania włosów, aby dziecko nie miało ich rudych oraz obcinania włosów, aby dziecko było mądre. Kolejny zakaz, wskazany w trakcie badań dotyczy powstrzymywania się od kupowania wózka, łóżeczka czy ubranek dla dziecka, przed jego urodzeniem, z obawy, iż dziecko może urodzić się chore lub martwe. Ciężarna powinna także unikać oglądania filmów drastycznych, ze scenami okrucieństwa i przemocy, gdyż cechy negatywne mogą udzielić się potomkowi. Nie powinna również sięgać po przedmioty sama, tylko prosić o pomoc, gdyż w przeciwnym razie, w przyszłości, dziecko może kraść.
Ciąża a funkcje rodzinne
Kobieta w ciąży podlega również pewnym regułom związanym z obrzędami rodzinnymi, jak chrzest czy pogrzeb. Ciężarna nie powinna być matką chrzestną, aby nie prowokować kłopotów i nieszczęść, chorób, a nawet śmierci jednego z dzieci. Znane niegdyś w Polsce zwyczaje dotyczące zakazu przybywania ciężarnej przy zmarłym również zostały wskazane przez rozmówców w trakcie badań. Dawniej, kobiecie ciężarnej nie wolno było myć i ubierać zmarłego, czuwać przy zmarłym, ani przyglądać się nieboszczykowi. Mogło to grozić ciężką, nawet śmiertelną chorobą, dziecko mogło też w pewien sposób przenieść na siebie cechy nieboszczyka, urodzić się z szarą, zielonkawą skórą, mieć ciągle przymknięte oczy, być ospałe lub niemrawe. Respondenci wskazali, iż ciężarna nie powinna brać udziału w pustych nocach, ani w pogrzebie, widzieć czy dotykać nieboszczyka. Kobieta w ciąży nie powinna także oglądać osób chorych, brzydkich czy niedołężnych.
Chłopiec, czy dziewczynka?
Kolejna grupa zagadnień poruszanych w trakcie badań dotyczyła wróżenia na temat płci dziecka. Wiele osób wskazało, iż po wyglądzie ciężarnej można wskazać na płeć potomka. Kobieta, która wygląda dobrze, a nawet pięknieje w ciąży najprawdopodobniej może spodziewać się chłopca, natomiast ta, która traciła urodę, jej cera staje się matowa, brzydka, pojawiają się na niej plamy i wypryski – dziewczynki. Także po wyglądzie brzucha ciężarnej można określić płeć dziecka.
„Jak wysoko w ciąży chodzi, wysoko ma brzuch, to mówili, że na syna, a na córkę nisko się nosiło, brzuch opuszczony był”.
Również ruchy dziecka w łonie matki mogły świadczyć o jego płci.
„Jak się ruchy zaczynały – to w którym boku, jeśli w lewym to chłopak, jeśli w prawym boku, to na dziewczynkę”.
Kolejna grupa wyrokowania na temat płci dziecka dotyczyła apetytu oraz zachcianek jakie posiadała kobieta w ciąży na konkretne grupy produktów. W przypadku większego apetytu na produkty o smaku słodkim kobieta może spodziewać się dziewczynki, zaś apetyt na smak gorzki (np. piwo) mógł wskazywać na posiadanie chłopca. Jedna z respondentek podała natomiast :
„Jak na kiszone chłopak, na ostre dziewczynka.”
Autorka tekstu: Alicja Janiak
Na podstawie: A. Janiak– Zwyczaje i obrzędy rodzinne, zawodowe i sąsiedzkie w: Niematerialne dziedzictwo kulturowe Pomorza Wschodniego. Praca zbiorowa pod red. Anny Kwaśniewskiej, Gdańsk, 2017 oraz analizy materiałów zebranych w trakcie badań etnograficznych przeprowadzanych w latach 2015 i 2016 na terenie Pomorza Wschodniego
